Ο γεωγραφικός αυτός χώρος υπήρξε από την πρώιμη αρχαιότητα σημαντικός επειδή ένωνε ως φυσική διάβαση τη μια ήπειρο με την άλλη, αλλά και ως θαλάσσια λεωφόρος συνέδεε τους λαούς του Αιγαίου με τους λαούς του Εύξεινου Πόντου και της Μ. Ασίας.
Τέτοιοι λαοί είναι οι Βιθυνοί, Φρύγες, Θράκες, Μυσοί κ.ά., που φέρουν συχνά ελληνικά ονόματα και θρησκεία ή έθιμα ίδια σχεδόν με των Ελλήνων της αρχαίας Ελλάδας.
Το στενό έχει παίξει στρατηγικό ρόλο στην ιστορία για μακρό διάστημα. Ο Ελλήσποντος είναι από πολλές απόψεις μοναδικός.
Το πολύ στενό και ελικοειδές σχήμα του πορθμού μοιάζει περισσότερο με ποταμό. Θεωρείται ένας από τους πιο επικίνδυνους, πολυσύχναστους και δύσκολους υδάτινους δρόμους.
Τα ρεύματα που προκαλούνται από την παλιρροϊκή δράση στη Μαύρη Θάλασσα και στη Θάλασσα του Μαρμαρά είναι τέτοια που τα πλέοντα πλοία πρέπει να περιμένουν αγκυροβολημένα για τις κατάλληλες συνθήκες πριν μπουν στον Ελλήσποντο.